Energie
Vaststellingen
Onderstaande grafieken2 tonen de explosie aan energiegebruik na WOII per bron en het belangrijke aandeel van Azië. De drijvende krachten zijn China, vanaf 1990 de “fabriek van de wereld”, en o.a. in India en Indonesië de snelgroeiende bevolking.
Wat staat in het Klimaat Actie Rapport?
| Op niveau | Juiste richting maar te traag | Moet anders |
|---|---|---|
|
|
Aandeel wind en zon energie
Afbouwen aandeel kolen (x 7 ) en gas (x 10) Verlagen CO2 per kWh energie (x 9) Opschalen CO2 opvang |
|
De evolutie naar koolstofarme brandstoffen voor energieopwekking verloopt te traag. Installaties voor zon- en windenergie worden snel genoeg voorzien maar door de stijgende nood aan energie worden klassieke fossiele brandstoffen te lang aangehouden. Een belangrijk deel van die groeiende energienood komt van airco-systemen om de hitte te bestrijden. Ook informatica, met voorop streaming diensten en Artificiële Intelligentie (AI), slorpen energie.
Hoe vooruit?
Om het gebruik van fossiele brandstoffen sneller te verminderen stellen horizontale denkers voor om geen energie te verbruiken waar het kan en het verbruik te minimaliseren waar het moet. Dat kan door zich te voet, met de fiets of met openbaar vervoer te verplaatsen i.p.v. met de wagen of het vliegtuig. Ook huizen isoleren, LED verlichting gebruiken en de verwarming een graadje lager zetten zijn opties.
Ze richten hun pijlen vooral op de 1% superrijken omdat die door hun levensstijl een onevenredig groot energieverbruik hebben: de rijkste 1% stoot evenveel CO2eq uit als de armste 66%.
Horizontale denkers vermijden kernenergie onder andere doordat kernafval moeilijk te bergen valt.
Verticale denkers trekken volop de technologische kaart door alle manieren van elektrificatie aan te prijzen nu de kosten van zon- en windenergie dalen. Ook geothermie en waterkracht worden aangeprezen. Ze pleiten voor het herwaarderen van kernenergie omdat dit veel CO2-vrije energie opwekt op kleine oppervlaktes en met weinig milieu schade als gevolg. Met nieuwe technologieën als de Small Modular Reactor (SMR) zal dit ook nog eens met minder schadelijke kernafval kunnen. Eventuele tijdelijke overcapaciteit wordt gebruikt voor het aanmaken van groene waterstof.
Daarnaast faciliteert software smart grids waar gebouwen, auto’s, enz. elektrische energie opwekken, uitwisselen, verbruiken en opslaan in batterijen, water of PCM3 accumulatoren. Hier wordt veel verwacht van Artificiële Intelligentie (AI).
Bedrijven uit de fossiele sector promoten het capteren van koolstof aan de bron en het stockeren in lege olievelden. Dit wordt gezien als dé technologie van de toekomst om fossiele brandstoffen te blijven verbruiken en toch CO2 neutraal te worden. De chemische processen om CO2 op te vangen uit rookgassen en zeker uit lucht zijn complex en duur. In de laatste veertig jaar van onderzoek is maar weinig vooruitgang gemaakt. Dit in schril contrast met de opschaling van het opwekken van zon- en windenergie. Steeds meer academici twijfelen of CCS technisch en economisch haalbaar is4. Ook de meest belanghebbende industrie van oliebedrijven investeert er maar matig in. Meer kan je nalezen in het blogbericht ‘Waarover we zwijgen’.
Voedsel en Landbouw
Vaststellingen
De vleesproductie is sinds 1960 wereldwijd toegenomen met een factor 4,75. Deze curve is in tijd en amplitude zeer gelijklopend aan die van energie. Beide voorbeelden illustreren het impact van een belangrijk deel van de bevolking in Azië uit de armoede te halen.
Wat staat in het Klimaat Actie Rapport?
| Op niveau | Juiste richting maar te traag | Moet anders |
|---|---|---|
|
|
Productiviteit van herkauwers
Verlagen CO2eq/ 1000 kcal (x 3) Opbrengst in ton / ha grond (x 10) Reduceren hoeveelheid vlees per persoon in k cal / persoon / dag (x 8) |
Voedselverspilling neemt toe i.p.v. te dalen
Data over voedselverspilling per persoon is niet voldoende ter beschikking |
In de voedsel en landbouwsector zijn heel veel initiatieven gelanceerd op landelijk en regionaal niveau, maar de resultaten komen erg traag, te traag.
Hoe vooruit?
Horizontale denkers leggen de nadruk op vegetarisch of zelfs veganistisch te eten. We moeten onze eiwitten met z’n allen uit planten en insecten halen i.p.v. traditioneel vee. Het is heel inefficiënt om calorierijke planten te voederen aan dieren en vervolgens die dieren te consumeren voor die calorieën. Er is daarenboven veel grond nodig om dieren te kweken voor consumptie en planten voor hun voedsel. Grond die gewonnen wordt door oerbossen en regenwoud te kappen.
Daarnaast raden ze biologische landbouw en korte keten aan zodat verse producten niet te ver verplaatst moeten worden. Is er voldoende land om met deze vorm van landbouw een wereldbevolking van tien miljard mensen te voeden?
Verticale denkers zien veel meer mogelijkheden in het veredelen van dieren en planten a.d.h.v. CRISPR technologie tot Genetisch Gemanipuleerde Organismes (GGO ’s). Biologische landbouw zien zij als een proeftuin om nieuwe technologieën uit te werken om die dan op industriële schaal te gebruiken met minder meststoffen en pesticiden. Ook hier wordt AI technologie gebruikt om aan precisielandbouw te doen zodat elke vierkante meter grond efficiënt gebruikt wordt voor het soort plant dat er op dit moment gekweekt wordt.
Dat alles wordt gecombineerd met het specialiseren van regio’s in gebieden voor landbouw, tuinbouw gemengd met klein vee en natuurgebieden. Op die manier wordt de oppervlakte van de aarde door specialisatie optimaal ingezet.
Natuurlijk willen ook zij dat we vlees gedeeltelijk inruilen door regelmatig vleesvervangende producten te consumeren op basis van planten, kweekvlees en fermentatie.
Over geo-engineering, zoals China deed tijdens de Olympische Spelen, zijn de meeste verticale denkers eerder terughoudend wegens de niet te voorspellen gevolgen.
Beide groepen waarschuwen ervoor dat door klimaatverandering de traditionele graanschuren van de wereld verplaatst worden. Op die manier zullen streken verarmen omdat ze hun grondstoffen verliezen en andere worden juist rijker. Vaak gaat het om landen die op dit moment autoritair geleid worden.
Industrie
Vaststellingen
| Op niveau | Juiste richting maar te traag | Moet anders |
|---|---|---|
|
|
Aandeel elektriciteit in energie mix (x 4)
Verlagen CO2 / ton cement (x 10) Verhogen aandeel waterstof |
De CO2 uitstoot per ton staal heeft nu nog de nijging om toe te nemen i.p.v. fors te dalen |
Er zijn initiatieven om meer te elektrificeren, denk bijv. aan Arcelor Mital dat één van de hoogovens in Gent naar groen waterstof omschakelt. Voor veel processen moeten echter nog technische problemen opgelost worden. Om die ontwikkelingen te versnellen moet voldoende innovatie, kapitaal en brainpower vrij gemaakt worden.
Hoe vooruit?
We moeten in het horizontale scenario zo veel mogelijk vermijden om materiaal te verbruiken. Dat kan door minder te kopen op basis van modetrends of nieuwe versies van een technologie en veel meer te laten herstellen, te hergebruiken als tweedehands en uiteindelijk te recycleren i.p.v. te verbranden of te dumpen ergens in Afrika of Azië.
In het verticale scenario wordt vooral gezocht om producten te maken met minder CO2 of andere broeikasgassen als bijproduct. Dat kan door minder energie te verbruiken, vooral voor de productie van cement, staal en meststoffen. Dat kan door bijv. te werken bij lagere temperaturen of met groene waterstof. Sommigen pleiten voor een tussenfase met blauwe waterstof dat geproduceerd wordt uit aardgas. Daarnaast steken technieken voor het capteren van koolstof en dit te gebruiken om bepaalde producten te maken de kop op, de zgn. CCS/CCU technologie.
Last but not least: ook hier wordt veel verwacht van informatica en AI. Industrie 4.0 technologie laat toe bepaalde productieprocessen vanuit het Verre Oosten naar hier terug te halen, milieuvriendelijk en met weinig arbeidsinhoud door robotisering, 3D printing, maken op specificatie en bestelling van de klant / gebruiker, enz.
Bossen en land
Vaststellingen
| Op niveau | Juiste richting maar te traag | Moet anders |
|---|---|---|
|
|
Hoeveelheid bos
Verlagen ontbossing in Mha / jaar (x 4) Meer moerasgebied Mha (x 10) |
We nemen nog moerasgrond af i.p.v. er bij te creëren
Data over aanleg en verlies van veenland ontbreekt |
Hier is voor iedereen duidelijk wat moet gebeuren t.a.v. regenwouden, oerbossen en cultuurbossen. De politieke wil om ontbossingen te stoppen voor de exploitatie van olie, gas en landbouw-monoculturen is voorlopig niet voldoende aanwezig zodat die nog steeds op te grote schaal doorgaat.
Hoe vooruit?
Beide manieren van denken liggen dicht bij elkaar voor wat betreft het tegengaan van versnippering en het laten verwilderen van natuur naar zijn oorspronkelijke toestand.
Verticale denkers voegen daar nog aan toe dat we nog veel meer biomassa moeten planten om CO2 op te slaan tijdens de groei en de planten verbruiken om er volgens geplande cycli energie uit te halen. Dit is de zgn. bioenergy with carbon capture and storage (BECCS) aanpak.
Transport
Vaststellingen
| Op niveau | Juiste richting maar te traag | Moet anders |
|---|---|---|
|
Aandeel van elektrische voertuigen in het wagenpark loopt als gepland |
Aandeel elektrische twee- en driewielers
Verhogen aandeel publiek transport in verplaatsingen (X 6) Aanleggen 2 km fietspaden per 1000 inwoners (X 10) Verhogen aandeel batterij en waterstof voertuigen Meer e-fuels in luchtvaart en scheepvaart |
Het aandeel auto en vliegreizen per km gereisd neemt toe i.p.v. te dalen
Aandeel bussen op batterij of waterstof in openbaar vervoer daalt t.o.v. het wagenpark i.p.v. toenemen |
Hoe vooruit?
Horizontale denkers overtuigen ons om minder de wagen te nemen en ons meer te voet of per fiets te verplaatsen. Door openbaar vervoer van buiten de stad en de verplaatsingen binnen de stad beter op elkaar af te stemmen wordt de combinatie van stappen, fietsen of steppen en openbaar vervoer gestimuleerd. Horizontale denkers stellen ook voor een wagen eerder te delen dan te kopen en zoveel mogelijk verplaatsing via openbaar vervoer en trein te maken. Voor vliegen stellen ze voor dat zo weinig mogelijk te doen en als je het doet de uitstoot te compenseren met carbon credits. Hier moet je oppassen voor greenwashing praktijken. Wat vliegen betreft komt meer een meer de vraag om voordelen die luchtvaartmaatschappijen in 1946 gekregen hebben eindelijk af te schaffen. Hierdoor zouden maatschappijen de normale belastingen en accijnzen voor brandstoffen en BTW op vliegtickets moeten betalen. Verticale denkers voegen daar aan toe e-fuels te ontwikkelen om zo verbrandings- en straalmotoren te blijven gebruiken en waterstof in te zetten voor vrachtvervoer en scheepvaart. Door het introduceren van smart city6 technieken met veel informatica verloopt het verkeer vlotter en dus energiezuiniger. Door (nieuwe) steden en wijken volgens het “één kwartier” concept7 te ontwerpen daalt de behoefte voor transport per wagen en openbaar vervoer.Gebouwen
Vaststellingen
| Op niveau | Juiste richting maar te traag | Moet anders |
|---|---|---|
|
|
Verlagen energie nood (x 3) en CO2 uitstoot per m2 (x 4) |
Data ontbreekt over energie zuinig maken en aandeel energie arme gebouwen |
De meeste technologieën om energiearme of zelfs -neutrale gebouwen te maken bestaan. Het grootste probleem is om de grote hoeveelheden aan historische panden, oudere huizen en industriële complexen om te bouwen met die technologieën op een manier die betaalbaar is voor huidige en toekomstige bewoners en gebruikers.
Hoe vooruit?
Hier liggen beide denkwijzen over de technologieën dicht bij elkaar. Het gaat over isoleren van huizen, gebruik maken van groene daken, verticale tuinen in flatgebouwen en aanleggen van voldoende groen en waterplassen in steden om al te hoge temperaturen te milderen.
Technologieën als warmtepompen, centrale verwarmingssystemen en domotica zullen verticale denkers aanprijzen. Op die manier kunnen gebouwen aansluiten op smart grids van energie-opwekkers en -verbruikers zodat tussen gebouwen en het elektrisch netwerk energie kan uitgewisseld of opgeslagen worden volgens opbrengst en nood.
Waar beide denkscholen sterk verschillen is de rol van de overheid om vooral de armsten in onze ontwikkelde en in de ontwikkelende economieën aan energiezuinige woningen te helpen. Horizontale denkers pleiten voor een belangrijke inmenging en subsidie door de overheid via overheidsfinanciën en IMF of Wereldbank, verticale denkers willen de markten volop laten spelen. Juist deze mechanismes bereiken de zwaksten in onze samenleving niet.
Tot slot
Tot slot nog iets over de financiering om ontwikkelende economieën te helpen schakelen
- Investeringen in klimaat, zowel publiek als privé, moeten verachtvoudigen om de 5,2 biljoen dollar die nodig lijkt te investeren tegen 2030;
- De gewogen gemiddelde prijs voor koolstofuitstoot moet maal tien om investeringen in koolstofarme projecten en technologieën te stimuleren;
- De subsidies voor fossiel brandstoffen moeten drastisch naar beneden.
Gebeurtenissen als de oorlogen in Oekraïne en Gaza helpen niet omdat ze de aandacht van de politiek wereld afleiden, de investeringen in fossiele brandstoffen bestendigen en geld draineren naar oorlogstuig of zelfs een nieuwe vorm van oorlogseconomie.
Cruciaal daarbij is dat naast meer investeren in technologie voor de transitie die technologie ook overgedragen wordt aan opkomende economieën zodat ze de periode van fossiele brandstofverbruik grotendeels kunnen overslaan. Zeker met twee miljard mensen méér tegen 2065.
Dat kan enkel als we erin slagen beide benaderingen te combineren!
1 “Minder is meer. Hoe degrowth de wereld kan redden”, Jonas Hickle, 2020, Centraal Boekhuis BC, Culemborg en “De wereld red je niet met minder, minder, minder. Groen denken 2.0: dit is de toekomst”, Jan Deschoolmeester & Tomas Rotthier, 2022, Borgerhoff & Lambrichts
2 https://ourworldindata.org/energy-production-consumption
3 PCM staat voor Phase Change Materials (faseovergangsmateriaal), materialen waarvan de faseverandering van vast naar vloeibaar en terug wordt gebruikt om warmte op te slaan en af te geven
4 Assessing-the-relative-costs-of-high-CCS-and-low-CCS-pathways-to-1-5-degrees.pdf (ox.ac.uk)
5 Meat and Dairy Production – Our World in Data
[6] Smart City (slimme stad) is een technologisch stedelijk gebied dat meerdere soorten elektronische methoden en sensoren gebruikt om specifieke gegevens te verzamelen die worden gebruikt om middelen, bronnen en diensten efficiënt te beheren en activiteiten in de stad te verbeteren.
[7] “één kwartier” concept: een plek waarin alle dagelijkse basisbehoeften binnen één kwartier lopen of fietsen van je huis te vinden zijn.
Lees de hele reeks rond 'de derde weg'
De derde weg – deel 5: een tussenweg
Belangrijkste bronnen van broeikasgassen Waar liggen de belangrijkste bronnen voor broeikasgassen? Honderd bedrijven die fossiele brandstoffen produceren waren tussen 1988 en 2017 verantwoordelijk voor 71%
De derde weg – deel 4: Wat bracht de COP 28?
Bij aanvang De eerste dag van de COP28 in Dubai, 30 november 2023, het warmste jaar ooit gemeten1. In Vlaanderen is het kot te klein
De derde weg – deel 3: Minder of juist niet?
De twee referentieboeken1 uit Deel 2 van deze bijdrage “Twee visies op het leven “ zetten twee manieren van denken over de toekomst tegenover elkaar:
De derde weg – deel 2: 2 visies op het leven
Hoe sta je in het leven? We kunnen op twee tegenover elkaar staande manieren in het leven staan. Welke bij jou persoonlijk overweegt heeft te