Hoe sta je in het leven?
We kunnen op twee tegenover elkaar staande manieren in het leven staan. Welke bij jou persoonlijk overweegt heeft te maken met een biologisch bepaalde voorkeur. Deze voorkeur wordt gekneed en bijgewerkt door de cultuur waarin je opgroeide en de keuzes die voor jou gemaakt werden in ’t verleden en die jij vandaag zelf maakt.
- De horizontale levenshouding is gericht op het verkennen van verschillende perspectieven, ideeën en mogelijkheden. Deze manier van denken wordt niet beperkt door bestaande kaders, regels of aannames maar stimuleert innovatie, verandering en leren;
- De verticale houding volgt een logische en lineaire redenering, gebaseerd op feiten, regels en bewijzen. Deze denkwijze zoekt de beste of juiste oplossing voor een probleem, door deductie, inductie of logische regels.
In haar essay “Wat is ruimte waard” legt Marjolijn van Heemstra n.a.v. de week van de filosofie in 2023 uit dat de mens geneigd is verticaal te denken om problemen op te lossen. Daarbij is men niet direct bereid zijn eigen gedrag aan te passen a.d.h.v. horizontaal denken. Zij beschrijft de zoektocht om de klimaatopwarming op te lossen door te verhuizen naar andere planeten en materialen bij astroïden te halen.
Als het gaat over samenleven met overbelaste ecosystemen zijn deze twee manieren van de wereld percipiëren als volgt te beschrijven.
| Horizontaal denken | Verticaal denken |
|---|---|
|
Dichter bij de natuur willen leven
Bereid je eigen gedraag aan te passen an de grenzen van ecosystemen Mensen kiezen gezamenlijk om eco-grenzen te respecteren De competentie van betrokkenen laten excelleren door te netwerken met alle stakeholders |
De huidige manier van leven doorzetten
Beperkingen noch bemoeienissen van buitenaf aanvaarden Om te overleven in veranderende omstandigheden gaan mensen in competitie om efficiënte technische oplossingen te implementeren Uit de competitie van afzonderlijke en geïsoleerde oplossingen ontstaan efficiëntie en winst |
De eeuwenoude oplossing van verhuizen omwille van het klimaat kan nu niet langer worden aangegrepen. We zijn met teveel, wetten en praktische bezwaren staan migratie in de weg. Trouwens: klimaatmigratie zou in grote lijnen van het globale zuiden naar het globale noorden verlopen… In Australië worden de inwoners van het onderlopende Tuvalu een woonplek aangeboden. Het land wil daarmee zijn koolmijnen behouden.
Maar hoe zal migratie naar het hoger gelegen binnenland van landen als Nederland, de VS, Indonesië, Bangladesh, India, China onthaald worden?
Voor welke aanpak gaan we als droogte of overstromingen leiden tot de hongerdood?
- effectief altruïsme, een aanpak die zich zorgen maakt over de mogelijkheid dat de hele mensheid weggevaagd wordt. Hierbij wordt eerst goed nagedacht over het probleem en dan worden, indien nodig, oplossingen geformuleerd die ons voortbestaan op lange termijn garanderen;
- effectief accelerationisme dat stelt dat de technologische ontwikkeling niet alleen ongehinderd moet doorgaan, maar zelfs moet versneld worden. Deze vorm van denken in winstgevende oplossingen creëert, zonder dieper nadenken over het probleem, vaak nieuwe problemen.
Hoe de klimaatopwarming aanpakken?
In het recente verleden is veel literatuur verschenen die uitgaat van één van beide benaderingen. Hier volgen twee voorbeelden om de uitgangspunten te illustreren.
Horizontaal denken
In zijn boek “Minder is meer. Hoe degrowth de wereld kan redden”, (2020, Centraal Boekhuis BC, Culemborg) beweert Jonas Hickle dat
- Het welzijn met bijhorend duurzaam energieverbruik voor drie vierde van de wereldbevolking gerust mag verdubbelen;
- Er in het globale westen nog heel veel betekenisvolle jobs voor het grijpen liggen om het welzijn en de samenhorigheid van burgers te verbeteren;
- Er moet gekozen worden voor een selectieve groei en een recyclage-economie met energiebeperking door de rijkste 3% en vooral de rijkste 0.5 % van de wereldbevolking.
Dat groei, BNP, bijhorend materiaal en energieverbruik niet garant staan voor een samenleving met hoog welzijn illustreert Jonas Hickle met volgende voorbeelden
| Land |
BNP per capita $ in 2018 (%) (1) |
Levensverwachting Vrouw / man (2) |
Gem # jaar op school (%) (3) | Plaats (index) gelukstest WHR (4) |
|---|---|---|---|---|
|
VS |
63 593 (100) |
81.65 / 76.61 |
13,4 (100) |
16 (6 977) (100)* |
|
Finland |
48 745 (77) |
85,14 / 79,82 |
12,4 (93) |
1 (7 821) (121) |
|
België |
45 159 (71) |
84,31 / 80,00 |
11,8 (88) |
19 (6 582) (94) |
|
Japan |
40 193 (63) |
88,09 / 81,91 |
12,8 (96) |
54 (6 039) (87) |
|
Costa Rica |
12 140 (19) |
83,39 / 78,53 |
8,8 (66) |
23 (6 802) (97) |
|
Gabon |
6 881 (11) |
69,27 / 64,93 |
8,2 (61) |
106 (4 958) (71) |
|
Wit-Rusland |
6 424 (10) |
79,90 / 70,15 |
12,3 (92) |
65 (5 821) (83) ** |
|
Bangladesh |
1 961 (3) |
75,68 / 71,80 |
5,8 (41) |
94 (5 155) (74) |
(1): Huidige US$ 2020: https://data.worldbank.org/?locations=BY-US-BE-JP-CR-BD-GA
(2): https://www.worldometers.info/demographics/life-expectancy/
(3): Gemiddeld aantal jaren op school: https://ourworldindata.org/global-education
(4): World Happiness Report (Gallup) 2022: WHR+22_Ch2.pdf (happiness-report.s3.amazonaws.com)
(*) Hier scoort Finland het best met 7.821. Als we deze score gelijkstellen aan 100, dan is de V.S. 89 terwijl Finland een BNP per capita heeft van 48.745 US$ (= 76,6% van de V.S.)
(**) enkel 2019 data
Dergelijke vergelijking illustreert dat ongebreidelde groei van BNP zoals in de V.S. niet garant staat voor navenant betere scores voor bvb. levensverwachting, aantal jaren schoollopen of geluksgevoel.
Als je wil weten bij welk percentiel van wereldrijkdom je persoonlijk behoort, ga dan even naar een van deze websites:
- World Inequality Database: Income Comparator – WID – World Inequality Database;
- Giving What we can: How Rich Am I? | Giving What We Can.
Verticaal denken
“De wereld red je niet met minder, minder, minder. Groen denken 2.0: dit is de toekomst”, Jan Deschoolmeester & Tomas Rotthier, 2022, Borgerhoff & Lambrichts
In hun boek stellen deze auteurs dat we allen verslaafd zijn aan fossiele brandstoffen omdat ze eenvoudig worden gevonden, heel energierijk zijn, gemakkelijk te transporteren en veel afgeleide producten toelaten evenals meststoffen voor intensieve landbouw. Beide auteurs pleiten ervoor
- Goed te begrijpen dat zon- en windenergie technologieën zijn die het laatste decennium sterke opgang maakten en spectaculair goedkoper werden. Dit illustreert dat technologie nog heel wat meer kan;
- Op zoek te gaan naar nieuwe technologieën en processen om staal en cement te maken met minder CO2 als bijproduct en de rest op te vangen;
- Kernenergie op grote schaal in te zetten, zowel in de huidige als de toekomstige SMR1 technologie;
- Nieuwe varianten van maïs, graan en soja te creëren met CRISPR2 technieken zodat de oogsten meer opbrengen in warmer klimaat met behoud van voedingswaarde;
- Aan landbouw te doen met precisie landbouwtechnieken en land voor intensieve akkerbouw af te zonderen van domeinen voor natuurbehoud;
- Alternatieve bronnen voor eiwitten te ontwikkelen met vlees vervangende producten uit planten, kweekvlees en precisie fermentatie.
Deze technologische oplossingen worden door de auteurs gecombineerd met gekende technieken zoals minder ontbossen, herinrichten en herbeplanten van stadsdelen, isoleren van huizen en panden, geothermie, enz.
Wat is de derde weg?
Dat technologie een belangrijk rol zal spelen in het oplossen van de klimaatopwarming betwijfelt niemand. Alleen getuigt een onbeperkt geloof in die technologie van zgn. “verticaal denken”. Door steeds meer technologie te ontwikkelen die onze problemen stap voor stap oplossen, hoeven we onze houding niet te veranderen. Handig, althans voor dat deel van de wereldbevolking dat zich die technologieën kan veroorloven.
Nu we weten dat de klimaatproblematiek planetair is, in een stroomversnelling komt en dat we straks met tien miljard mensen zullen zijn moeten we beseffen dat we de manier waarop we al 250 jaar met fossiele brandstoffen omgaan moet veranderen. Alleen al om uit de fuik te geraken van de fossiele logica die wetenschap, technologie, economie en politiek nu al twee eeuwen volgen veronderstelt een mentale ommezwaai. En die begint bij elk van ons als burger én consument.
Daarom zetten we in een volgende bijdrage de afwegingen van beide auteurs tegenover elkaar om een mogelijke derde weg te duiden.
Lees de hele reeks rond 'de derde weg'
De derde weg – deel 5: een tussenweg
Belangrijkste bronnen van broeikasgassen Waar liggen de belangrijkste bronnen voor broeikasgassen? Honderd bedrijven die fossiele brandstoffen produceren waren tussen 1988 en 2017 verantwoordelijk voor 71%
De derde weg – deel 4: Wat bracht de COP 28?
Bij aanvang De eerste dag van de COP28 in Dubai, 30 november 2023, het warmste jaar ooit gemeten1. In Vlaanderen is het kot te klein
De derde weg – deel 3: Minder of juist niet?
De twee referentieboeken1 uit Deel 2 van deze bijdrage “Twee visies op het leven “ zetten twee manieren van denken over de toekomst tegenover elkaar:
De derde weg – deel 2: 2 visies op het leven
Hoe sta je in het leven? We kunnen op twee tegenover elkaar staande manieren in het leven staan. Welke bij jou persoonlijk overweegt heeft te