Inleiding
Hitte en droogte zorgen voor de belangrijkste en vooral de duurste gevolgen van klimaatopwarming.
In 2010 heeft een uitzonderlijke hittegolf al eens voor 55.000 extra doden gezorgd. Bij een temperatuurstijging van 0,4°C bovenop de 1,1°C van vandaag worden 30.000 extra doden per jaar verwacht, vooral in steden. Dit jaarlijks cijfer is evenveel als het aantal COVID-19 sterfgevallen in België gedurende 2 jaar. Vooral het ’t zuiden (Portugal, Spanje, Zuid Frankrijk, Italië, Balkan en Giekenland) is kwetsbaar, maar ook West- en Oost Europa zijn bedreigd, zeker de grote agglomeraties.
In de EU28 (2018) leefde 39% van de bevolking in steden en die bracht 47% van het BNP op. Deze concentratie brengt een specifieke problematiek mee van energieverbruik (verwarmen en afkoelen), voorziening van water, verwerken van afval(water) en transport van goederen.
De zwaarste economische gevolgen van hitte zijn de verlaging van productiviteit en oversterfte, gevolgd door schade door overstromingen en bijhorend onderhouden van de infrastructuur (zowat overal in Europa)
Gevolgen
We stellen allemaal vast dat planten eerder knoppen en bladeren later vallen, dat trekvogels eerder terugkomen en later vetrekken. Die aanpassing gaat voorlopig nog geleidelijk maar versnelt alleen maar in West-, Noord- en Oost Europa.
Door die veranderingen krijgen enkele lokale culturen het moeilijk, bijv.
- Boerderijen in berggebieden zullen uiteindelijk verdwijnen;
- De rendierencultuur van de Sami is ten dode opgeschreven;
- Winterteelten als bepaalde soorten sla, bieten, rapen, spinazie… worden onmogelijk in grote delen van Europa.
We moeten als boer voorop lopen in klimaatbetogingen, we zijn de eerste slachtoffers.
Boer tijdens klimaatbetogingen Youth for Climate – 2020
Het voornaamste gevolg van hitte is het effect op species. Zowel het aantal soorten als de hoeveelheid per soort staat onder druk, zie de onderstaande kaarten.
Figuur: Behoud van soorten per gebied en schijf van opwarming (AR6 Chapter 13 p. 23)
Hitte en droogte zorgen voor het verdwijnen van weiland en plantgrond. Hoeden van kuddes wordt moeilijk en verdwijnt in sommige streken.
Sommige grenzen voor teelten schuiven op naar het noorden. Dit is onder andere het geval voor ajuin, meloen, tomaten. Er wordt verwacht dat dat verder zal evolueren met snelheden van 30 tot 120 km per decennium bij verdere opwarming. Voor voedsel dalen opbrengst en kwaliteit, neemt de veiligheid af en die valt ook moeilijk te garanderen voor granen, fruit en groenten.
Het verdwijnen van gletsjers veroorzaakt naast de afname van productie en water en toenemend aantal bossen op lager gelegen gebieden ook het verlies van toerisme. Dat zal op de lokale bevolking grote indruk maken en hun leven volledig omgooien.
Toerisme naar oude culturele centra in Europa komt onder druk te staan omdat het onderhouden van dit historisch patrimonium nu al duur is maar helemaal nog niet afgestemd op de gevolgen van klimaatopwarming.
Bij temperatuurstijgingen groter dan 2°C zal het opschuiven van fauna en flora zo snel gaan dat soorten zich niet snel genoeg meer kunnen aanpassen. Dit zal lijden tot het uitsterven van die soorten.
Voor de grootste schokken is het wachten tot een temperatuurstijging met 2°C of meer, maar dan zal het impact op opbrengsten van graan, maïs enz. groot zijn, vooral in het zuiden. Niet enkel door de hitte maar ook door verspreiding van ziektes onder de planten.
Voor veeteelt vermindert het grondgebied terwijl ziekte en pandemieën onder vee toenemen. Daardoor komen traditionele methodes onder druk
Aanpassen van zaai- en oogstperiodes en irrigatie brengen voorlopig nog soelaas, maar beiden zijn niet voldoende om een opwarming van meer dan 1,5°C te doorstaan. Daarom is het ontwikkelen van nieuwe variëteiten nodig evenals het op elkaar afstemmen van bos- en landbouw.
Veel takken van ambacht, industrie en culturen worden aangetast en sommige volledig ontwricht.
Acties
De EU27 landen hebben met Natura2000 een redelijk plan van aanpak gemaakt. Belangrijke gebieden in Oost-Europa en Rusland horen daar echter niet bij en doordat dit armere en dunner bevolkte streken betreft, is daar ook weinig animo voor klimaat actie.
Er is nood aan het plaatsen van airco’s om af te koelen (met bijhorend verbruik aan energie en toenemende CO2 productie), het isoleren van gebouwen en de aanleg van groendaken om temperatuur vast te houden op het juiste niveau, het voorzien van grotere natte parken om steden koeler te houden, enz.
We moeten ook ons gedrag aanpassen en onze tuinen natter en koeler maken door bijv. gras langer te laten groeien en niet te plaveien. Het gaat ook over andere manier van kappen van bomen en struiken en het gebruik van nieuwe kruisingen en zelfs GMO’s, andere teeltculturen, andere manieren van fokken (in de schaduw, met temperatuurcontrole, andere manieren van voederen…) en andere handelsafspraken tussen landen en met lokale bevolkingen.
Hitte is duidelijk in zijn gevolgen voor de 109 Miljoen kwetsbare ouderen, armen, minderheden in Europa. Zij wonen in minder goed uitgeruste buurten en woningen, krijgen minder info, hebben minder toegang tot hulp… Zij moeten geholpen worden met informatie en overtuigd met steun voor de omschakeling.
Daarbij komt dat de maatregelen vooral op Europe gericht zijn en meegaan tot 2°C. Eenmaal voorbij die grens van 2°C zal ook de instroom van klimaatvluchtelingen uit andere continenten in Europa sterk toenemen.
Solidariteit van de geïndustrialiseerde landen is daarbij van fundamenteel belang. Armere landen hebben nog belangrijke behoeftes om te ontwikkelen en elektrificeren, en zullen de fossiele energiebronnen in hun bodem gebruiken. Maar in dit scenario gaan we naar een opwarming van de aarde van 3, 4 of zelfs 5°C
François Gemenne, De Standaard 12 & 13 maart 2022
Aanpassingen vragen lange aanpassingsperiodes en botsen op weerstand en wettelijke beperkingen. De overheid heeft hier een grote opdracht om een integrale aanpak te promoten en te sturen.