Stikstof, akkoord of niet?

Nederlandse en Vlaamse regeringen pasten jarenlang de zgn. “Praktische Aanpak Stikstof” (PAS)  toe. Hierdoor konden zowel industrie als landbouw op een haalbare manier vergunningen aanvragen en relatief vlot toegekend krijgen. Deze praktijk leert dat

• De hoeveelheid stikstof uitgestoten door de industrie en transportsector daalt van respectievelijk 44.950 en 10.200 ton in 2000 naar 19.900 en 5.780 ton in 2021 of samen nog 38% van de uitstoot. Dit gaat vooral over stikstofoxiden (NO_x) en ammoniak (NH₃). Deze verspreiden zich in de lucht waardoor 98% van de Vlamingen wordt blootgesteld aan mogelijke kwalen als luchtwegirritatie, astma, hart- en vaatziekten en kanker;
• De hoeveelheid stikstof uitgestoten door de landbouw daalde van 51.620 ton in 2000 tot 36.615 ton in 2021 of 53% van het totaal. Hier gaat het over ammoniak (NH₃) uit mest van de veestapel en meststoffen. Deze gereduceerde vorm van stikstof slaat neer in de buurt van de landbouwbedrijven en verschraalt de plantengroei fel;
• De hoeveelheid stikstof die per jaar in de omgeving wordt afgezet (de “stikstofdepositie” in ton / ha.jaar) daalt in Vlaanderen al sinds 2015 niet meer, ook niet in de Natura 2000 gebieden.

Het schrikbeeld begon in Nederland waar sinds een rechterlijke uitspraak op 29 mei 2019 een vergunningstop geldt. Werken liggen stil, zelfs de renovatie van een symbool als de tweede Kamer op het Binnenplein in de Den Haag ligt stil. In Nederland mag je overdag op de snelweg niet meer dan 100 km/u rijden om stikstofuitstoot te verminderen.  Op 2 mei 2021 vernietigde de Raad voor Vergunningsbetwistingen bij ons de toelating  voor de uitbreiding van een kippenstal in het Limburgse Kortessem. De rechter achtte de uitstoot te hoog en het impact van de uitbreidingsvergunning niet in te schatten. Deze situatie creëert een vacuüm voor alle toekomstige vergunningsaanvragen en -toekenningen. De huidige regering wordt veroordeeld omdat de eigen wetten al jaren niet nageleefd worden en omdat de aannames en pragmatische regels niet voldoen aan de EU richtlijnen. Omdat “het stikstofbad vol is” dreigt ook in Vlaanderen een vergunningstop en volgens de politieke kopstukken een “catastrofe voor onze groei”.

Stikstofarmoede was wereldwijd eeuwenlang een probleem met ondervoeding als gevolg. Door de intensieve landbouw en veehouderij in de delta van IJzer, Schelde, Maas en Rijn is nu een teveel aan stikstof het probleem met nadelige gevolgen voor volksgezondheid en verschraling van flora en fauna.

Akkoord(en)

De regering moet dus op zoek naar een nieuw wettelijk kader dat (1) de hoeveelheid stikstof doet dalen en zo de natuur beschermt binnen de EU-richtlijnen en (2) industrie, transport, woningbouw en landbouw toelaat om vergunningen aan te vragen en te ontvangen voor nieuwe projecten en exploitatie op basis van transparante criteria.

Een eerste versie wordt op 2 oktober door de Raad van State afgeschoten omdat het nog steeds niet bewezen is dat de hoeveelheid stikstof zal dalen in lijn met de Europese Habitatrichtlijn. Ook wordt de methode om het impact van een nieuw bedrijf of uitbreiding te beoordelen niet transparant geacht. Daarnaast krijgt de ongelijke behandeling van industrie en landbouw kritiek.

Ondertussen dringt de tijd want de miljardeninvestering van de ethaankraker van Ineos² in Antwerpen komt in gevaar. Ook dreigen investeringen en uitbreidingen voor landbouwondernemingen niet vergund te worden. En… de Vlaamse regering verzeilt meer en meer in “verkiezingsmodus”.

Op maandag 13 november 2023 om 02u wordt een overeenkomst bereikt

• Tegen 2030 moet de stikstofdepositie van landbouw omlaag van 37 ton naar 18 ton;
• Alle landbouwers kunnen weer vergunningen aanvragen maar zullen moeten investeren in technologieën als luchtwassers en emissievrije stallen om de uitstoot te minimaliseren;
• Boeren mogen “extern salderen”, d.i. uitstootrechten overnemen van collega’s die stoppen;
• De uitkoopsom voor boeren die stoppen wordt opgetrokken naar 3,6 miljard euro (ter vergelijking: de Nederlandse regering voorziet 24,5 miljard euro voor de regeling van de stikstofproblematiek tegen 2030 waarvan 7,5 miljard voor uitkopen van boeren);
• De procedure van aanvraag voor vergunning wordt vereenvoudigd;
• Daarnaast zijn er een aantal specifieke regelingen voor bepaalde plaatsen, zoals het Turnhouts Vennengebied.

Industrie deed al veel, elektrificatie van vervoer is ook een grote hulp… nu is het aan de landbouw om tegen 2030 “het stikstofbad (langzaam) te laten leeglopen”.

Op papier komt het akkoord tegemoet aan de doelstellingen. Daarmee is het belangrijkste gezegd. Boeren staan voor immense uitdagingen en van een verzoening tussen landbouw, industrie en natuur lijkt niet direct sprake.

De vergunning van Ineos’ dure ethaankraker speelde een belangrijke rol in de besluitvorming

• Die van brandversneller: er moest op korte termijn een echte oplossing komen. Maar ook niet meer dan dat. De “passende beoordeling” van de vernieuwde vergunning van 800 pagina’s, met effecten op een eindeloze opsomming van plantjes, zal nog steeds voeten in de aarde kosten;
• Wie stapt om die reden weer naar de “Raad voor Vergunningsbetwistingen”?

En nu?

Of stikstof nu van de industrie komt of van de landbouw, voor de natuur is dat van geen belang. Alleen deed de industrie in de voorbije decennia al veel en de landbouw beduidend minder. Is er nu een oplossing?

• Elke politieke partij ziet zijn voordelen in dit “compromis”. Het zwaard van Damocles hangt met andere woorden iets steviger vast boven het hoofd van deze regering en als het weer dreigt te vallen zal dit pas na de verkiezingen van 9 juni 2024 zijn;
• Er is nu een duidelijk kader voor bedrijven en boeren maar dat houdt in dat er vergunningsaanvragen moeten komen, wat tijdrovend en duur is. Er zal vooral flink moeten worden geïnvesteerd in duurzame technologie in zowat alle gebieden. Wie kan die investeringen dragen in deze en volgende generaties? Welke positie nemen de banken en de Boerenbond in t.a.v. elk individueel dossier?;
• In veel kringen wordt getwijfeld aan de effectiviteit van de technische apparatuur, zowel aan de technologie zelf als aan het gebruik ervan. Ook de controle van de werkelijke stikstofuitstoot wordt in vraag gesteld;
• Er wordt nog steeds onderscheid gemaakt tussen industrie en landbouw omdat de drempels van toegevoegde stikstof op 0,025% liggen voor landbouw en 1% voor de industrie. Houdt dit stand bij de Raad van State?

Discussies rond dit dossier tonen aan dat

• Er gewerkt wordt op basis van voortschrijdend inzicht i.p.v. een globaal plan;
• Boeren op termijn zekerheid vragen en daarbinnen als beheerder van de natuur willen fungeren;
• De meeste betrokkenen voorzichtig zijn met uitspraken want ze willen eerst de uitwerking in concrete juridische teksten zien. Daarna is het afwachten of iemand naar de Raad van State stapt voor een beoordeling.

Aangezien deze regeling in 2030 een einddatum kent moeten we nu al denken aan wat daarna komt. Maar is het daarbij niet opportuun te kijken op verschillende niveaus als gezondheid, opleiding, natuur, industrie, landbouw…?

Benieuwd wat de verkiezingsprogramma’s voor 9 juni ons daarover vertellen…