Bronnen
Twee vooraanstaande Belgische economen beschrijven één thema: marktmacht. Jan Eeckhout analyseert het thema in zijn boek “WInstparadox”*. Johan Albrecht verwerkt hetzelfde fenomeen in zijn “Klimaatneutraal in 2050?”**.
Beide auteurs stellen dat de overheden de huidige toestand van markmacht moeten bijsturen. Voor de ene auteur om de economie beter te laten floreren en voor de andere om tegen 2050 klimaatneutraliteit te bereiken.
Het loont de moeite te begrijpen waarom beiden pleiten voor een overheid die krachtiger optreedt dan vandaag en waarom we die zienswijze moeten ondersteunen.
Analyses
In de jaren tachtig van vorige eeuw veranderde er iets grondig. Ronald Reagan zei dat “De overheid het probleem is”, Margret Thatcher kwam met “Er bestaat geen maatschappij, er zijn enkel individuen en families”. Milton Friedman schreef “Het enige doel van een bedrijf is winst maken”. Politici creëerden een nieuwe economische context.
Sindsdien werden belastingen verlaagd, overheden afgeslankt en werd overal een managers cultuur geïntroduceerd om efficiënter te werken. Dit maakte een “winner-takes-it-all” mentaliteit mogelijk waarbij bedrijven jaren aan een stuk geld “verbrandden” om de absolute leider te worden in hun markt. Denk aan Apple in high-tech, Microsoft in bedrijfssoftware, Walmart in de fysieke distributie en Amazon in e-commerce. Voedingsproductie die grotendeels in handen van vier bedrijven zit, Uber als taxibedrijf in alle grote steden.
Jan Eeckhout onderzocht de gevolgen van die marktmacht en stelt vast dat
- de economische koek groter wordt, de aandelen van marktkrachtige bedrijven flink stijgen, evenals de toplonen van CEO’s en specialisten;
- winst maximaliseren efficiëntie betekent. Daarom verhogen deze bedrijven hun markups voor producten en services systematisch. Hierdoor stagneren de reële lonen van niet gespecialiseerde medewerkers en dienen de grote investeringen intechnologieën als informatica en artificiële intelligentie om de marktkracht te versterken;
- er negatieve gevolgen zijn. Zo is er minder vraag naar producten, ondanks dat de aandelen van topbedrijven pieken. Er is ook minder economische activiteit dan mogelijk, er zijn minder start ups. Nieuwe platform bedrijven bieden flexibele jobs voor mensen die meerdere jobs willen / moeten combineren. Door hyperspecialisatie ontstaan complexe wereldwijde toevoerketens. Uit schrik verhuizen mensen minder vaak en de sociale mobiliteit neemt af.
Figuur: doorrekenen van stijgende markups
Figuur: Stabiele tot dalende lonen voor lager opgeleiden
In minder dan 200 jaar tijd evolueerden we van afgeschermde lokale markten naar vrije nationale markten op basis van marktkrachten. Dat bleek een zeer tijdelijke fase. Vandaag beheren enkele private organisaties de zeer complexe en anonieme supply chains die buitenstaanders in geen enkel opzicht in kaart kunnen brengen. De vrije marktwerking werd ingeruild voor transacties binnen organisaties [en hun contractafspraken]” – Johan Albrecht, Klimaatneutraal in 2050? Pagina 59
Johan Albrecht stelt over dezelfde situatie vast dat
- De EU sinds de jaren negentig alles op alles zette voor een liberalisering van de markten. Daardoor werd bijv. in energiesector de productie afgesplitst van distributie. Daarnaast stuurt de EU aan op het weinig destructief beheersen van de prijzen door een systeem van handel in CO2 emissie certificaten en hier en daar subsidies. Deze komen vooral ten komen aan “wild riders” als de olie-industrie die geen subsidies nodig hebben;
- Wereldwijd gebeuren 85 tot 90% van alle transacties binnen de supply chain van negentig topbedrijven, waarvan dertig overheidsbedrijven. Deze bedrijven zitten in verschillende markten en er bestaat niet één reglementering die alle markten tot klimaat neutraal brengt. Markten als fossiele brandstoffen willen de status quo behouden en de auto-industrie gooit zelf het roer om naar elektrificatie onder invloed van een Tesla-effect. De overheid speelt nu geen regelende rol meer in de energiesector;
Wat moet de overheid doen?
De overheid moet de marktkracht beteugelen om de economie meer te doen floreren, maar dan met een Net-Zero*** benadering voor alle supply chains van overheden en bedrijven.
Overheden moeten de bestaande antitrust wetten consequenter toepassen, de bewijslast over de voordelen van een fusie bij de bedrijven leggen en meer voor “open source” producten met grote interoperabiliteit gaan. Daardoor wordt de concurrentie groter in deelmarkten, neemt de activiteit toe, wordt de winst verdeeld over meerdere partijen en ook in hogere lonen. Als gevolg daarvan ontstaat een dynamischere economie waarin technologie voor efficiëntie zorgt voor allen maar waar failliete bedrijven vaker vervangen worden;
Klimaatneutraliteit in 2050 wordt enkel bereikt als de overheid de politiek van prijsaanpassingen en subsidies uitbreidt met de harde verplichting aan overheden en grote bedrijven om hun ganse supply chain Net-Zero te maken;
De combinatie van beide oproepen leidt ertoe dat de totale kosten van de levenscyclus van een product volledig in de prijs begrepen zijn. Dit gaat over een faire prijs voor grondstoffen en lonen voor kwekers of bewerkers van grondstoffen, klimaatneutraal produceren en transporteren tot recycleren van alle onderdelen en verpakkingen.
Onze rol als kiezer
Wij zijn verantwoordelijk voor de overheden die we hebben! Die politici krijgen we door te stemmen voor partijen en politici die onderbouwde herstructureringen voorleggen, door deel te nemen aan initiatieven die zo’n programma’s afdwingen. Politici moeten onafhankelijker staan van lobbyisten en meer concurrentie creëren zonder schrik te hebben van een dynamischere markt waarin mensen misschien minder lang voor een bedrijf werken maar wel sneller aan (nieuw) werk geraken.
Bedrijven kunnen we als consument de Net-Zero toer opsturen door enkel producten te kopen die aan die eisen voldoen. Als kleine belegger kunnen ervoor kiezen om enkel te beleggen bij bedrijven die Net-Zero door hun strategie en projecten realiseren.
* “De Winstparadox, Waarom de macht van superbedrijven onze economie ondermijnt”, Jan Eeckhout, 2021, Lannoo; Jan Eeckhout is sinds 2008 professor aan de Universitat Pompeu Fabra in Barcelona en voorheen hoogleraar aan o.a. University College London, Princeton, University of Pennsylvania en New York University
** “Klimaatneutraal in 2050? Hoe organisaties het verschil kunnen maken”, Johan Albrecht, 2022, Owl Press; Johan Albrecht is professor aan het departement Economie van de Ugent en senior fellow Itinera Institute
*** Net-Zero betekent dat een bedrijf de absolute emissies in zijn hele toeleveringsketen vermindert, ter ondersteuning van de doelstelling de wereldwijde temperatuurstijging tot 1,5° C te beperken