Inleiding
Tijdens de komkommertijd van het nieuws heb je zo van die dagen dat zonder enige aanwijzing nieuws over het klimaat samenkomt. Dit jaar was dat op 13 en 14 augustus, vlak vóór een lang weekend. Strategisch gekozen om erover na te denken?
Een overzicht.
Enkele feiten die gemeld werden
50.000 hitte doden
De krant kopte “bijna 50.000 hittedoden in Europa vorig jaar, maar toch worden we minder kwetsbaar”. Een Spaans onderzoek over de temperatuur in het recordjaar 2023 heeft het over 47.690 (95% betrouwbaarheidsinterval 28.853 tot 66.525)1 sterfgevallen door hitte in dat jaar.
Dat lijkt spectaculair, maar hierbij zijn een aantal kanttekeningen te maken
- Bij het overlijden van iemand wordt zelden ingevuld “door hitte”, het is dus altijd wat uitkijken om deze cijfers te interpreteren;
- De meeste hittedoden zijn oudere mensen die overlijden door de combinatie van factoren. Naast hitte zijn dit verontreinigde lucht door uitlaatgassen of bosbranden, gebrek aan beweging omwille van het binnenblijven e.d.;
- Er sterven in Europa nog altijd meer mensen aan koude in de winter dan door hitte in de zomer. Hoewel deze laatste cijfers een stijgende trend volgen2.
Deze doden vallen hoofdzakelijk in het zuiden van Italië en Spanje, in Griekenland en in Bulgarije. In die landen hebben (oudere) mensen minder infrastructuur om zich tegen de hitte te beschermen. Vooral in Griekenland wordt de situatie verergerd door aanhoudende bosbranden, dit jaar ook in de onmiddellijke buurt van Athene3.
Hoogbejaarden beschermen zich nu al beter dan in 2003. Bij dezelfde hitte vallen veel minder doden. Maar structureel blijft het te stil. … [koelte] is in elk geval geen luxe, iets wat we onszelf nog wat langer kunnen onthouden via de pauzeknop die regeringen en grote ondernemingen graag zeggen in te drukken in de klimaatactie. Door te veel alarmisme is de klimaatbeweging politieke tractie kwijtgespeeld. Maar de schouders ophalen over al die hittedoden is een soort doodsverachting waartegen elke gezonde maatschappij uiteindelijk gaat revolteren – Karel Verhoeven in DS 13/08/24
Geen record jaar 2024?
De temperatuur-recordreeks van 13 maanden is onderbroken. Wereldwijd was juli 2024 met een oppervlakteluchttemperatuur van 16,91°C net 0,04°C frisser dan juli 20234.
Voor Europa lag de gemiddelde temperatuur voor juli 2024 1,49°C boven het juli-gemiddelde voor 1991-2020, waardoor deze maand na juli 2010 de op één na warmste julimaand ooit werd voor het Europese continent. De temperaturen lagen het meest boven het gemiddelde in Zuid- en Oost-Europa, maar dichtbij of onder het gemiddelde in Noordwest-Europa – Samantha Burgess, Copernicus, Climate Change Service
Doorgaan of niet?
Karel Verhoeven verwees ernaar in zijn “commentaar” van 13 augustus: “we kunnen nu de armen niet laten zakken, we moeten doorpakken”. Maar wat lezen we in de pers op 14/08?
- Al meer dan 500 bedrijven (ongeveer 10%) verlagen hun ambities om de wettelijk ondersteunde Science Based Target initiatives (SBTi)5 te halen. Daaronder ook zes Belgische bedrijven zoals Belfius, Infrabel en Vandemoortele. Die targets zijn nochtans nodig om de opwarming minstens “ver onder” de 2 graden Celsius te houden6;
- De EU schrijft in zijn persmededelingen7: De Europese Commissie heeft, in het kader van de EU-staatssteunregels, een Nederlandse regeling van 700 miljoen euro goedgekeurd om boeren te compenseren voor het vrijwillig sluiten van veehouderijlocaties in bepaalde gebieden in Nederland om de kwaliteit van het milieu te verbeteren en een duurzamere en milieuvriendelijkere productie in de veehouderijsector te bevorderen. De regeling geldt voor prioritaire gebieden die door de Nederlandse provincies zijn aangewezen, waaronder veengebieden, zandgronden, beekdalen en gebieden in en naast Natura 2000-gebieden.
We zitten tussen hangen en wurgen. De industrie lijkt haar inspanningen af te zwakken omdat de targets te hoog zijn, de consument nog niet volgt of niet bereid is extra te betalen. De EU blijft op koers om “de beste in de klimaatklas” te worden.
Zo kan het ook
Geïnspireerd op historische steden zoals Santorini in Griekenland en Jodhpur in India, die al eeuwenlang gebruikmaken van reflecterende daken en muren om gebouwen koel te houden8, zijn onderzoekers erin geslaagd om een passief koelingsmechanisme te ontwikkelen door muren en ramen te coaten met een materiaal dat de warmteoverdracht tussen gebouwen en hun omgeving beter reguleert. Verrassend genoeg is dat de kunststof polypropyleen, die in allerlei huishoudelijke producten wordt verwerkt als plastic. Het goedkope materiaal blijkt bijzonder effectief in het absorberen en uitstralen van warmte in het zogenaamde “atmosferische venster”. Dit is een smal deel van het infraroodspectrum dat warmteoverdracht tussen gebouwen en de lucht mogelijk maakt.
Opinies
Een greep uit de opiniestukken die op die dag te lezen waren
- Glenn Deliège ontdekt bij een wandeling door Brugge een weggetje dat overwoekerd is door de natuur en stelt vast dat die natuur er een biotoop voor allerlei planten en dieren van maakt én voor koelte zorgt9;
- Marc Reynebeau stelt vast “De [klimaat]verandering is zelf het traceerbare gevolg van menselijke activiteit, zoals de uitstoot van broeikasgassen. Maar daar wat aan doen, is een allerminst geringe opdracht, die niets minder vereist dan een langdurige mondiale mobilisatie. We zijn er al mee bezig, maar niet al te fanatiek. […] Erkenning van het probleem is al het halve werk, maar ook niet meer dan het halve werk. Wie daar baat bij heeft, kan de indruk wekken dat de kwestie al is opgelost. Dus kan Disney nu trots aankondigen dat het weer zal investeren in nieuwe cruiseschepen, al horen die bij de smerigste vervuilers. Hoe Antwerpen die nog in zijn binnenstad wil verwelkomen, is een volkomen raadsel. Of Amerikaanse oliefirma’s kondigen aan dat, na dat klimaatgehannes, de dividenden van hun aandeelhouders toch weer voorrang krijgen op investeringen in schone energie. Toen deze krant daar enkele weken geleden naar informeerde bij zo’n oliebaas (Wael Sawan van Shell10), reageerde die welhaast als een onbegrepen idealist: die aandeelhebbers moeten hun kinderen toch ook eten geven, nietwaar?”11
- Jesse Frederik vindt in De Correspondent12 dat als we nadenken over hittedoden we ook moeten kijken naar de doden door koude, want dat zijn er nog altijd méér13. De mens past zich voortdurend aan met technologie voor zij die het zich kunnen permitteren (airco, warmtesystemen) en ook biologisch. Hoeveel is biologisch (het lichaam past zich aan al naargelang het lokale klimaat); hoeveel is gedrag (de werkdag wordt verplaatst naar de avond); welk gedeelte zijn investeringen in beschermende technologie (ventilatoren of airconditioning)? Allemaal zullen ze een rol spelen – maar hoe groot? Wat is het effect van vervuilde lucht (airco bij hitte, hout en kolenverbranding bij koude) en ziektes (griep bij koude en dengue bij hitte)?
Optimistisch
De mens leert door “vallen en opstaan”. Dus als de nood hoog genoeg is zullen de prioriteiten aangepast worden om iets constructief te doen. Kim Robertson beschreef dat treffend in de roman “Het Ministerie voor de Toekomst”. De oplossingen die de auteur aanreikt bestaan allemaal al, maar door de omstandigheden die de auteur beschrijft wordt de wil gecreëerd om internationaal samen te werken.
Mensen overtuig je niet met doemverhalen maar met vooruitgangsideeën. De industrie levert die ideeën nu al aan! In de vorm van technologieën die zon en wind gebruiken, veel minder broeikasgassen uitstoten en steeds goedkoper worden. De politiek moet positieve verhalen opdissen die de mensen meevoeren in deze transitie die niet alleen snel moet – we hebben nog pakweg 10 jaar om het tij te keren – maar ook een aanpassing zal vragen in de benadering van de behoeftes en gewoontes van de nieuwe groei-economie.
Dat klimaatbeheersing veel positieve neveneffecten heeft is ook de eindconclusie in de paragraaf “ De beloning is Gul” op pagina’s 295 – 296 van Voor de voorouders van morgen
Trouwens, we zijn al druk bezig! Door alle acties die al genomen zijn sinds Parijs 2015 wordt de horroropwarming van 4,5 °C in scenario SSP5 van het IPCC ruim vermeden en landen we ergens rond de 2,7°C. Wat nog duidelijk boven de overeengekomen en veilig gewaande grens van 1,5°C is 14. Europa wordt daarin nog eens slechts gemiddeld getroffen door de klimaatopwarming. De grote aanpassingen liggen in het Globale Zuiden en Zuid-Europa.
De historische uitstoot door Europa en de VS maken ons wel verantwoordelijk om iets aan deze benarde posities van het Globale Zuiden en Zuid-Europa te doen door nu verder af te kicken van vervuilende energiebronnen en grondstoffen.
1 Heat-related mortality in Europe during 2023 and the role of adaptation in protecting health | Nature Medicine
2 Hittedoden door klimaatverandering, wat weten we nu écht? – De Correspondent
3 Groene long van Athene gaat in vlammen op | De Standaard
4 July was second warmest on record, ending record-breaking 13-month streak | Copernicus
5 Ambitious corporate climate action – Science Based Targets Initiative
6 Al vijfhonderd bedrijven, waaronder Belgische, hebben klimaatdoelen teruggeschroefd | De Standaard
8 Wetenschappers ontdekken verrassend simpele methode om gebouwen te koelen (en tegelijk energie te besparen) (scientias.nl)
9 De stad is niet van de mens alleen | De Standaard
10 Shell-topman Wael Sawan: “Je kunt Shell om zeep helpen, of je laat ons proberen het op onze manier te spelen” | De Standaard
11 Als het klimaat opwarmt, treedt de kilte in | De Standaard
12 Hittedoden door klimaatverandering, wat weten we nu écht? – De Correspondent
13 Hittedoden door klimaatverandering, wat weten we nu écht? – De Correspondent